به طور کل همه یادگیری‌های ما با حافظه سر و کار دارد، در حافظه تمامی تجربه‌های زندگی، اطلاعات آموخته شده و اندیشه و تفکرات انسان بایگانی می‌شود.
یادسپاری و یادآوری در واقع عمل مطلوب حافظه است؛ یعنی اگر حافظه خوب کار کند و فرایند آن به طور صحیح اجرا شود، نتیجه‌اش یادگیری و یادآوری است و فرد می‌تواند مطالب را خوب یاد بگیرد. اما فراموشی نشان دهنده کارکرد ناسالم و ساز و کار معیوب حافظه محسوب می‌شود.
ماهیت حافظه:
برای تبیین حافظه دیدگاه های مختلف وجود دارد. در یکی از مشهورترین دیدگاه‌ها که به نظریه حافظه سه گانه معروف است، عقیده بر این است که محرک‌ها ی از زمانی که توسط گیرنده‌های حسی دریافت می‌شوند، تا زمانی که به صورت یادگیری در می‌آیند، از سه حافظه نسبتاً مستقل گذر می‌کنند؛
← حافظه حسی
محرک‌های اطلاعات ابتدا وارد حافظه حسی می‌شوند. حافظه حسی جایی است که وقتی فرد مطلبی را متوجه می‌شود، بدون دقت از آن می‌گذرد و در حافظه اثر خاصی نمی‌ماند و در کم‌تر از یک یا دو ثانیه فراموش می‌گردد.
← حافظه کوتاه مدت
پس از حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت است. اگر فرد به مطلبی توجه کند و آن را بشناسد، حداکثر تا ۳۰ ثانیه در حافظه کوتاه مدت باقی می‌ماند. گنجایش حافظه کوتاه مدت محدود است و ۲ یا ۷ ماده را در خود جای می‌دهد. در حافظه کوتاه مدت اگر اطلاعات، تکرار و مرور شوند و با اطلاعاتی که قبلاً آموخته شده، مرتبط گردد، به حافظه بلندمدت انتقال می‌یابد.
← حافظه بلندمدت
این آخرین مرحله حافظه است که وقتی اطلاعات از طریق تکرار و تمرین بدان انتقال یافتند، یادگیری کامل می‌شود. این حافظه از نظر گنجایش نامحدود و از نظر مدت زمان نگهداری نیز اطلاعات را برای مدت‌های طولانی در خود نگه می‌دارد. [۱]
ماهیت فراموشی
از نظر روان شناسی فراموشی به معنای دقیق آن نقطه مقابل یادگیری است. بنابراین، تبیین فراموشی از نظر علمی آن است که مطالب و موضوعات را اصلاً یاد نگرفته‌ایم یا درست یاد نگرفته‌ایم. به این معنا که برخی اطلاعات در مسیر انتقال از حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت و از آن جا به حافظه بلند مدت، یعنی قبل از آن که یادگیری حاصل شود، حذف گردیده است. براساس تحقیقات انجام شده آن‌چه وارد حافظه بلندمدت شده، هیچ‌گاه از آن محو نمی‌گردد، هر چند ممکن است به عللی دور از دسترس ما باشد و نتوانیم در مواقع لازم از انبار حافظه بیرون آوریم.
علل فراموشی
عدم دسترسی به اطلاعات اکه اصطلاحاً فراموشی گفته می‌شود به یکی از دو علت زیر است: [۲]
← مشکل در بازیابی
علت این که ما پاره‌ای از اطلاعات قبلاً آموخته شده را نمی‌توانیم به یاد آوریم این است که ما در بازیابی آن‌ها ناتوانیم، و الّا مطالب در حافظه ما موجود هستند. این حالت درست مانند پرونده‌ای است که در بایگانی ذهن موجود است اما ما شماره آن را در دست نداریم. یا وقتی یک کتابی را از کتابخانه بزرگ می‌خواهیم پیدا کنیم، اگر ندانیم کتاب مورد نظر، با چه رمزی و در کجا قرار داده شده، نمی‌توانیم آن را پیدا کنیم.
← تداخل
علت دیگر، که برخی اطلاعات را نمی‌توانیم به یاد آوریم این است که اطلاعات یاد گرفته شده با هم تداخل کرده و در هم مخلوط می‌شوند. بعضی اوقات اطلاعات تازه یادگرفته شده با اطلاعاتی که از قبل آموخته‌ایم، تداخل می‌کنند و مانع یادآوری آن‌ها می‌شوند که از آن به « تداخل پس گستر» تعبیر می‌شود، و گاه نیز برعکس، یعنی اطلاعاتی که قبلاً آموخته شده سبب می‌شود که نتوانیم اطلاعات تازه آموخته شده را به یاد آوریم که اصطلاحاً « تداخل پیش گستر» نامیده می‌شود. [۳]
روش‌های مؤثر در تقویت حافظه و پیشگیری از فراموشی
← توجه و تمرکز بر موضوع
عامل فراموشی در مرحله حافظه حسّی عدم توجه نسبت به موضوع است بنابراین سعی کنیم کلیه عواملی را که می‌تواند مخلّ به توجه کامل بر موضوع باشد، از بین ببریم. مخصوصاً از مطالعه موضوع‌های مشابه به دنبال هم خودداری کنیم. هیچ وقت برای دو امتحان در یک روز مطالعه نکنیم؛ چون مطالب در یک دیگر تداخل می‌کنند. عوامل مزاحم را از محیط و ذهن خود حذف کنیم. گاه می‌شود که در هنگام مطالعه اندیشه نامربوطی ذهن ما را به خود مشغول می‌کند، در حالی که چشمان ما کماکان بر روی کلمات به پیش می‌رود، اما حواس ما به جای دیگر است. ناگهان به خود می‌آییم و می‌بینیم که دو، سه صفحه را همین طوری خوانده‌ایم.
← سازماندهی مطالب
یکی از روش‌های مؤثر در تقویت حافظه و یادگیری مفید، سازماندهی مطالب است. پژوهش‌ها حاکی از آن است که هر اندازه اندوخته‌های حافظه را بیشتر سازمان دهیم، به همان اندازه بازیابی و یادآوری آن‌ها آسان‌تر خواهد شد.
← تصویرسازی ذهنی
مرور ذهنی مطالب، استفاده از روش پس ختام، علاقه مندی به موضوع و داشتن حالت روانی مناسب از دیگر روش‌ها و عوامل مؤثر در یادسپاری مناسب و پیشگیری از فراموشی است که در کتاب‌های روان شناسی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته. از آن‌جا که توضیح هر یک از این روش‌ها در این نوشتار میسر نیست،
منابع برای مطالعه بیشتر؛
• جیمر وینلند، چگونه حافظه خود را تقویت کنیم؟، ترجمه:شمس الدین زرین کلک، انتشارات مروارید.
• آلن مامفورد، یادگیری مؤثر، ترجمه:ایرج صفا، نشر ایزایران، ۱۳۸۰.
• ثروت هروت آبادی، حافظه برتر، انتشارات سالمی، ۱۳۸۱.
پانویس
|
۱. |
↑ هیلگارد، زمینه روان شناسی، چ۱، ترجمه: محمدنقی براهنی و همکاران، سمت، ۱۳۷۵، فصل هشتم. |
|
۲. |
↑ جیمر وینلند، چگونه حافظه خود را تقویت کنیم؟، ترجمه: شمس الدین زرین کلک، نشر مروارید، ۱۳۷۳، ص۵۷-۳۳. |
|
۳. |
↑ هیلگارد، زمینه روان شناسی. |
منبع: ویکی پرسش
